Kinderen waren we - spelende kinderen (4)

Het was een zondagmiddag,

die 7e oktober 1945 – met aardig weer, een beetje zon, herfst al, maar niet koud. Op zondag hadden de kinderen van de Spik even tijd voor zichzelf. Door de week moesten ze naar school en hard en veel meewerken op het land en bij het vee. Nu was er tijd voor een potje voetbal, maar ook voor kattekwaad. De oorlog was voorbij maar de mijnenvelden lagen er nog. Afgezet met witte linten of niet, op de jeugd van de Spik hadden ze de aantrekkingskracht als van magneten.

Elf dode kinderen op Spik en Maalbroek, in mijn eerdere blogpost refereerde ik er al aan. Dat deze 'vergeten kinderen' na 70 jaar alsnog worden herdacht, is dankzij Chrit Houtackers die met een bidprentje van zijn vriendjes van toen naar een bijeenkomst kwam.

[...]Weten de aanwezigen wel dat dat de grootste naoorlogse ramp met achtergebleven oorlogstuig van heel Nederland is, dat de negen een dag na de ramp samen zijn begraven op het kerkhof van Maasniel, dat de graven inmiddels zijn geruimd, en dat er helemaal niets, maar dan ook helemaal niets is, wat daaraan herinnert?

Nee, dat wisten de aanwezigen dus niet...

Op initiatief van de Werkgroep voor de vergeten kinderen van Spik en Maalbroek is er nu een monument dat op 10 oktober onthuld wordt, een website en het boek 'Vergeten Tragedies', een monument-in-verhaalvorm, opgetekend uit de mond van betrokkenen.

Het is vooral deze tekst op de website die mij diep raakt:

Waar het decennia lang lijkt, dat vergeten en verzwijgen eeuwig de manier is om het leed een plaats te geven, daar blijkt het ineens welhaast een weldaad voor allerlei betrokkenen, dat er iemand is die vraagt naar het hoe, wat, wie, waar en waarom achter twee rampen op Spik en Maalbroek.

Wat zou ik het mijn oma gegund hebben, en mijn vader, en alle andere nabestaanden van 'vergeten kinderen', dat ze het verdriet dat ze in stilte met zich meedroegen, hadden kunnen delen...

Het boek Vergeten Tragedies is hier te bestellen. 

Kinderen waren we - spelende kinderen (3)

Dodenherdenking - "Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij de Nederlandse oorlogsslachtoffers. Allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, en daarna in oorlogssituaties en bij vredesoperaties."

Wie herdenken we?
Op de site van het Nationaal Comité 4 en 5 mei lees ik dat het memorandum (de tekst waarin is vastgelegd wie we herdenken op 4 mei) bewust algemeen geformuleerd is: "Dit om alle verschillende (groepen) Nederlandse oorlogsslachtoffers in te sluiten. Voor allen die achterbleven, is het persoonlijke verdriet om de doden immers groot."

"Niet alle slachtoffers kregen de aandacht die ze verdienden"
Het Nationaal Comité 4 en 5 mei signaleert dat de vraag om gegevens over slachtofferaantallen toeneemt. Vanwege een gebrek aan gegevens zijn bepaalde cijfers en feiten helaas niet meer te achterhalen.
In de publicatie De Doden tellen is te lezen wat men wel en niet weet en waarom. Hierin staat ondermeer het volgende te lezen:

Uit de publicatie 'De doden tellen' (p. 68), Renske Krimp, 2015.

Vergeten kinderen...
In 1946 werd een voorlichtingsfilm gemaakt over 'de onzichtbare dood': "Het aantal jeugdigen dat na de bevrijding spelend de dood vond was onrustbarend groot." (zie: Kinderen waren we - spelende kinderen (1)). Aantallen zijn echter niet op nationaal niveau verzameld, aldus het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. En op lokaal niveau wordt melding gemaakt van 'incidenten' (zie: Kinderen waren we - spelende kinderen (2)). Dat verklaart wellicht waarom deze slachtoffertjes in de geschiedschrijving niet de aandacht hebben gekregen die ze verdienden. Ik hoop van harte dat dit in de toekomst bijgesteld gaat worden.

Vanavond gaan mijn gedachten uit naar alle 'vergeten kinderen' die spelend de dood vonden. En naar hun nabestaanden...

In memoriam Antonius (Toontje) B.M. de Vet (1931-1945)

Durf te vragen
Ben jij bekend met een van de vele tragische 'incidenten' waarbij spelende kinderen om het leven kwamen? Lees dan ook mijn oproep in Kinderen waren we - spelende kinderen (2).

Update 9 oktober 2015: Kinderen waren we - spelende kinderen (4)

Kinderen waren we - spelende kinderen (2)

Na het schrijven van mijn vorige blogpost ontdekte ik het filmfragment: "Blijf er af!" een waarschuwing tegen landmijnen (Polygoon Bioscoopjournaal, 1 juli 1946) met in scène gezette acts van jongetjes die een waarschuwingsbord voor landmijnen negeren.

''Blijf er af'' een waarschuwing tegen landmijnen
Polygoon-Profilti (producent) / Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (beheerder)
gelicenseerd onder Creative Commons - Naamsvermelding-Gelijk delen.

Hoeveel kinderen hebben destijds dit bioscoopjournaal gezien? En hoeveel kinderen waren er toen al spelende slachtoffer geworden van de "nog altijd loerende onzichtbare dood"? Daar heb ik (nog) geen antwoorden op gevonden. Het NIOD liet mij het volgende weten:

"Het is ons niet bekend hoeveel kinderen na de oorlog door ongelukken met mijnen om het leven zijn gekomen, noch hebben wij weet van een instantie die deze gegevens op nationaal niveau heeft verzameld. Mocht het u echter om het aantal ongelukken van een bepaalde plaats gaan, dan is er kans dat het gemeentelijke archief (van die plaats) u misschien kan helpen."

Nee, het gaat mij niet om het aantal ongelukken van een bepaalde plaats. Er hebben veel van dergelijke 'incidenten' plaatsgevonden - zoveel dat de Rijksvoorlichtingsdienst er in 1946 nog een waarschuwingsfilm voor maakte. En toch, in de (formele) geschiedschrijving is er weinig tot niets over terug te vinden. Dat is waar het mij om gaat: dat er nauwelijks informatie te vinden is over de spelende kinderen die slachtoffer werden van gevaarlijk oorlogstuig.
Wat ik zou willen is dat deze noodlottige 'incidenten' in perspectief geplaatst worden, dat het inzichtelijk wordt hoe "onrustbarend groot" het aantal jeugdigen was dat na de bevrijding spelend de dood vond. En... dat de geschiedenis van (een aantal van) deze 'vergeten kinderen' alsnog geschreven kan worden.

Tielsche Courant, 16 juni 1945

"Het was te erg."
Enkele van de droevige gebeurtenissen die beschreven zijn, heb ik inmiddels gelezen. Ik herken wat Theo Beckers schrijft in zijn artikel over 'De vergeten kinderen van de Spik en Maalbroek' (zie mijn vorige blogpost), dat het voor sommige nabestaanden nog steeds erg pijnlijk is om terug te denken aan deze 'incidenten' en om erover te praten.

Kevin van Go2War2 attendeerde mij op een ooggetuigenverslag van Jac van der Kolk over een drama dat op 11 juni 1945 plaatsvond op de Lingedijk in Tiel (gepubliceerd in Wegwezen! : een tijd van onderduiken en een tijd van evacueren 1942 - 1945). Dit persoonlijk verhaal is te lezen op de website van Go2War2 (en wees gewaarschuwd) - Van der Kolk is het zijn hele leven niet meer vergeten, het bleef op zijn netvlies gegrift.

[...] "het is 11 juni 1945, een uur of drie ’s middags. Ik sta nog wat te klussen in huis. Daar komt buiten op straat een stel kleuters aan. Allemaal van een jaar of vijf tot zeven..."(lees hier verder)

Ook Marie C. van Zeggelen schreef een gedicht over deze 'Zes dappere soldaatjes' (Bron: De Lingedijk : de geschiedenis van een oude straat in Tiel). De eerste dichtregels:

Zes dappere soldaatjes

Die stapten over ’t veld

Ze droegen vlag en wapens

De voorste was hun held!

[...]

Durf te vragen
Ik ben op zoek naar persoonlijke verhalen over kinderen die na de bevrijding (in 1945, of later) slachtoffer zijn geworden van gevaarlijk oorlogstuig. Een begin om tot een overzicht te komen, is gemaakt. Maar het gaat om veel meer kinderen dan deze 52 slachtoffertjes:

* 2 februari 1945 : 4 kinderen in Goirle (3 jongens, 1 meisje)
* 22 februari 1945: 1 jongen (16 jaar) in Riel

In Nijmegen waren er in korte tijd veel slachtoffertjes te betreuren:
* 13 maart 1945 : 1 jongen (5 jaar)
* 18 maart 1945 : 1 jongen (13 jaar)
* 19 maart 1945 : 3 jongens (8-14 jaar)
* 20 maart 1945 : 2 jongens (9 en 5 jaar)
* 3 april 1945 : 8 kinderen (uit drie gezinnen; 7 jongens, 1 meisje)

* 4 april 1945 : 3 jongens in Aalten (Spelend de dood in, Louis Veldhuis, 2011)
* 6 april 1945 : 10 kinderen in Doetinchem
* 11 juni 1945 : 6 jongetjes in Tiel (zie hierboven)
* midden juli 1945 : 2 jongens Kapel in ‘t Zand (artikel T. Beckers)
* 14 augustus 1945 : 2 jongens (12 jaar) in Maalbroek (artikel T. Beckers)
* 7 oktober 1945 : 9 jongens (8-14 jaar) in De Spik (artikel T. Beckers)
* ...

Ben jij bekend met een van de vele tragische 'incidenten' waarbij spelende kinderen om het leven kwamen? Laat een reactie achter onder dit bericht of stuur een mail naar marliesdevet[at]gmail.com. Alvast mijn hartelijk dank voor je hulp.

Waarom ik op zoek ben naar deze verhalen... Zie: Kinderen waren we - spelende kinderen (3).

Kinderen waren we - spelende kinderen (1)

Antonius B. M. de Vet (1931-1945)
Toontje vierde zijn 13e verjaardag
kort na de bevrijding van het zuiden
van Nederland. Drie maanden later
werd hij begraven.

Op 2 februari 1945 kwamen in Goirle vier kinderen om bij een ontploffing van een landmijn.

"De kinderen hadden een landmijn zooals er hier in den omtrek nog veel liggen, gevonden en speelden er mee, onbewust van den gevaarlijken aard van het speelgoed."

Het waren niet de enige kinderen die spelend de dood vonden. In de beginperiode na de bevrijding verongelukten gemiddeld drie personen per dag door ontploffing van mijnen of andere explosieven (bron: Achtung Minen).

Nieuwsblad van het Zuiden, 8 februari 1945.

De context
Naar schatting was ruim 8.000 hectare grond in Zeeland, Noord-Brabant en Limburg bezaaid met mijnen. Het Militair Gezag, dat het bestuur van het zuiden van Nederland na de bevrijding op zich had genomen, probeerde een mijnenruimorganisatie van de grond te krijgen. Maar voor de geallieerden lag de prioriteit bij het ruimen van objecten die van militair belang waren.
Om het dagelijks leven weer op te kunnen pakken, richtten overal in het zuiden burgers en oud-militairen  eigen ruimploegen op en begonnen, vaak op ondeskundige wijze, mijnen te ruimen (bron: Militaire Spectator). Dat het ruimen gevaarlijk en moeilijk werk is, beschrijft Antoon Meijers in Achtung Minen: meer dan 360 man is om het leven gekomen tijdens het ruimen van mijnen en munitie.

13 in de oorlog
In de serie 13 in de oorlog (NPS 2009) is het gevaar van landmijnen opgenomen in deel 13 'Na de oorlog' (op 05:30):

"Er wordt zelfs een film gemaakt om de bevolking te waarschuwen tegen de gevaren."

Hoeveel kinderen zagen destijds deze voorlichtingsfilm? Waar werd de film vertoond? En wanneer werd die film gemaakt? In dit korte fragment met beelden van de film is een affiche uit 1946 te zien.*)

Een voorlichtingsfilm in 1946?
Hoeveel kinderen waren toen al spelende de dood tegemoet gegaan? "Het aantal jeugdigen dat door het spelen met een projectiel gedood of voor het leven verminkt werd is onrustbarend groot" meldt deze 'Ministerieele waarschuwing' in 1946.

De Heerenveensche Koerier, 29 mei 1946.

Hoeveel kinderen vonden spelend de dood?
Theo Beckers schreef voor de Spiegel van Roermond 2015 een achtergrondverhaal over 'De vergeten kinderen van de Spik en Maalbroek'. Hij heeft in dit artikel een overzichtje opgenomen van dokter Landman, een arts in Midden-Limburg die in de periode maart 1945 - oktober 1946 zestig burgers behandelde die gewond raakten bij 48 incidenten met landmijnen en munitie. Bijna de helft (29) was jonger dan achttien jaar! En dan hebben we het over de gewonde burgers in Midden-Limburg. De slachtoffers die op slag dood waren, zijn niet opgenomen in de rapportage van Landman. Beckers artikel gaat over negen dodelijk verongelukte kinderen uit de Spik en twee uit Maalbroek (omgeving Roermond).

Vergeten kinderen?
Er is nauwelijks informatie te vinden over de spelende kinderen die slachtoffer werden van gevaarlijk oorlogstuig. Hoeveel kinderen zijn er spelend om het leven gekomen? Op lokaal niveau wordt melding gemaakt van 'incidenten' waarbij kinderen omkwamen zoals in Goirle, echter zonder deze noodlottige ongevallen in breder perspectief te plaatsen. Waarom dat zo is? Dat lijkt vooral te maken te hebben met de (conventies van) geschiedschrijvers.

Op 6 april 1945 kwamen tien kinderen om in Doetinchem: "Van het incident dat de vierde dag dat Doetinchem bevrijd is verstoorde, is vrijwel niets in de geschreven geschiedenis van de stad terug te vinden. Enkel een kleine alinea in Doetinchem in Oorlogstijd (1995) van Inge Volker refereert aan de ontploffing."

En wat als we - naar voorbeeld van Theo Beckers - een poging doen om de geschiedenis van deze slachtoffertjes alsnog te schrijven? Nu het nog kan...

*) De voorlichtingsfilm blijkt een onderwerp in het Polygoon Bioscoopjournaal te zijn. Zie: Kinderen waren we - spelende kinderen (2)

A joyful 2015